Если представить, что известная еврейская притча о нескольких праведниках, которыми держится мир, истинна, - то нет сомнения, что один из этих столпов - Жан Ванье. Один из живущих сегодня святых. С которым встречалась моя подруга, а могла бы и я, если бы нашла деньги доехать в его общину во Франции. Слава Богу, есть его книги (не много, к сожалению), через которые я могу с ним встречаться. И вот эта книга - такая близкая, искренняя встреча, какие не часто получаются у меня даже с ближайшими в реальности людьми.
Это удивительный текст. Он ни в коем случае не создает впечатления неупорядоченности, бесструктурности. Но он обо всём. Обо всей жизни. И мне откликалась каждая страница. Я вспоминала детство, с высоты зрелости смотрела на старые комплексы и болячки, которые зажили, но остались шрамами. Я проецировала свои отношения с коллегами, с дочерью, с близкими и разными. Получала подтверждение собственному опыту и открывала новое. Это не практические советы. Это не популярная психология (но может, что-то похожее и есть...). Это опыт старого, очень мудрого человека, который ничему не учит, просто говорит о своей жизни. Но в ней отражается и моя жизнь. Это просто магия какая-то.
Жан Ванье пишет о себе. От первого лица. Очень искренне. О своей жизни, своём выборе: с 13 лет - флот, после 20 отказ от военной карьеры, переход в католичество, решение забрать из больницы двух умственно ограниченных людей, чтобы разделить с ними жизнь, рост общины "Ковчег", дробление, возникновение филиалов во всем мире. Встречи. С преступниками в тюрьмах (сначала кажется, оправдания им нет, но вот какая-то деталь - и преступник вдруг становится жертвой, и ты вдруг, не желая, сочувствуешь ему, и рассуждаешь, не стал ли бы ты на его месте гораздо худшим). С проститутками. С матерями, которые отказались от детей-инвалидов (и снова ты становишься на их место, и снова ты не осуждаешь их, а сочувствуешь, хочешь утешить, поддержать - это такая магия?!). Приход новых людей, создание семей среди единомышленников, появление в общине детей, их взросление. Кризисы отношений, дружбы. Переживания, связанные с тяжелыми больными. Отчаяние, внутренняя агрессия, примирение, понимание и любовь. Множество мыслей, рефлексий, выводов, которые возникают от ежедневной работы-неработы (ведь это сама жизнь).
Всё откликается. Жан Ванье пишет обо мне. Я нахожу собственный опыт. То, что трудно мне далось, он пишет так легко, словно всегда знал. Кажется, если бы я прочла это раньше, мне было бы проще. Будет ли мне проще после этой книги? Так ли легко книжная мудрость и высказывания-мотиваторы переходят в практику? Все психологические штучки, к которым приходится добираться через бремя ошибок и комплексов: чувство вины, сломленное "я", утраты, ответственность, бессилие, соревнование, авторитеты...
В книге на удивление мало об основной заботе Жана Ванье - умственно ограниченных. Очень мало и "религиозного". Многое подразумевается само собой. Человеку не нужно напоминать себе дышать. Многие вещи - базовые. Но нет ни призывов к обращению, ни каких-то поучений, ни проповедей, ни обширного цитирования Библии. Можно прочитать эту книгу как философскую автобиографию. Можно - как сборник советов психолога. Да, все эти штучки про "строить границы", "уметь сказать нет", "простить себе", "примириться со своей агрессией", "простить родителям"... Особенность в том, что часто об этих известных вещах говорится от первого лица. Так что советы не кажутся банальными, а - пережитыми, добытыми, выстраданными. Очень много о "стенах", которыми человек отмежевывается от другого человека, стенах в сердце, государственных, культурных. Стенах, которые иногда спасают, становясь равными личным границам. Стенах, за которые обязательно нужно выйти, чтобы подтвердить имя человека.
Интересно, как так получается у Жана Ванье, что "проблемы" его "бедных" друзей (напомню, под бедными он имеет в виду любых людей в нужде, особенно же людей с интеллектуальной ограниченностью) проектируются на него самого... и на читателя. В смысле, я читала о людях с ограничениями и понимала, что я тоже имею подобные ограничения, просто у меня они не так остро выражены, но... Это не оскорбительно для меня. Это актуально. Это вызывает сочувствие и позволяет принять другого... если я смогу принять саму себя. Неужели именно это и есть заповедь Христа "возлюби ближнего как самого себя"?!
Один пример из книги. Слепой, глухой, тяжко ограниченный человек, который познаёт мир только через тактильные ощущения. Он расслабляется в теплой ванне. Ему важны ласковые касания. И здесь звучат размышления автора об утерянной невинности отношения к миру, болезненности современного понимания темы касаний, сексуальных злоупотреблениях тактильных отношений. И размышления очень спокойные. Нестыдные и непошлые. Размышления старого монаха, который давно перерос стыдность.
Жану Ванье в этом году 90! Он сам прошел через все жизненные этапы и накопил немало наблюдений за своими коллегами в общине и их семьями. Дитя, подросток, юноша, старик... Комплексы, страхи, агрессия, самоутверждение, сострадание... Столько искренности, признания в собственных недостатках, неуверенности, ошибках, равнодушии и злости... И все это почему-то не отвращает от автора, а наоборот привлекает к нему.
Я катастрофически не могу выписывать цитаты из это книги. Хочу. Не получается. Не афористично. Мысли цепляются друг за друга. Я начинаю обозначать себе "важные" предложения, но предложения вырастают на страницу. А на следующей странице опять... А оборванные они не передают впечатления.
Мне хочется советовать эту книгу всем. Она специфична. Она об умственно отсталых людях. Она написана верующим с позиции христианства. Она - особый жизненный опыт очень старого человека... она обо всем и для всех. Правда.
Па-беларуску...
Тут...
Калі ўявіць, што вядомая габрэйская прыпавесць пра некалькі праведнікаў, якімі трымаецца свет, праўдзівая, - то няма сумневу, што адзін з гэтых стаўпоў - Жан Ванье. Адзін з жывых сёння святых. З якім сустракалася мая сяброўка, а магла б і я, каб знайшла грошы даехаць у ягоную суполку ў Францыі. Дзякуй Богу, ёсць ягоныя кнігі (не шмат), праз якія я магу з ім сустракацца. І гэтая кніга - такая блізкая, шчырая сустрэча, якія не часта атрымліваюцца ў мяне нават з найбліжэйшымі ў рэальнасці людзьмі.
Гэта дзіўная кніга. Яна ні ў якім разе не стварае ўражання неўпарадкаванасці, бесструктурнасці. Але яна пра ўсё. Пра ўсё жыццё. І мне адгукалася кожная старонка. Я ўспамінала дзяцінства, з вышыні сталасці згадвала старыя комплексы і балячкі, якія загаіліся, але засталіся шнарамі. Я праецыравала свае стасункі з калегамі, з дачкой, з сямейнікамі. Я атрымлівала пацвярджэнне ўласнаму досведу і адкрывала новае. Гэта не практычныя парады. Гэта не папулярная псіхалогія (але можа, нешта падобнае і ёсць...). Гэта досвед старога, вельмі мудрага чалавека, які нічому не вучыць, проста размаўляе пра сваё жыццё. Але ў ім адлюстроўваецца і маё жыццё. Гэта проста магія нейкая.
Жан Ванье піша пра сябе. Ад першай асобы. Вельмі шчыра. Пра сваё жыццё, свой выбар: з 13 гадоў - флот, пасля 20 адмова ад вайсковай кар'еры, пераход у каталіцтва, рашэнне забраць з лякарні двух разумова абмежаваных людзей, каб падзяліць з імі жыццё, рост супольнасці "Каўчэг", драбленне, узнікненне філіялаў ва ўсім свеце. Сустрэчы з злачынцамі ў турмах (спачатку здаецца, апраўдання ім няма, але вось нейкая дэталь ад Жана Ванье - і злачынца раптам робіцца ахвярай, і ты раптам, не жадаючы, спачуваеш яму, і разважаеш, ці не стаў бы на ягоным месцы значна горшым), з прастытуткамі, з маткамі, якія адмовіліся ад дзяцей-інвалідаў (і зноў ты становішся на іх месца, і зноў ты не асуджаеш іх, а спачуваеш, хочаш суцешыць, падтрымаць - гэта такая магія?!). Прыход новых людзей, стварэнне сем'яў сярод аднадумцаў, з'яўленне ў супольнасці дзяцей, іх вырастанне. Крызісы стасункаў, сяброўства. Перажыванні, звязаныя з цяжкімі хворымі. Адчай, унутраная агрэсія, прымірэнне, разуменне і любоў. Мноства думак, рэфлексій, высноваў, якія ўзнікаюць ад штодзённай працы-няпрацы (бо гэта само жыццё).
Усё адгукаецца. Жан Ванье піша пра мяне. Я знаходжу ўласны досвед. Тое, што цяжка мне далося. Тое, што ён піша так лёгка, нібы заўсёды ведаў. Здаецца, каб я прачытала гэта раней, мне было б прасцей. Ці будзе мне прасцей пасля гэтай кнігі? Ці так лёгка кніжная мудрасць і матывавальныя выказванні пераходзяць у практыку? Усе псіхалагічныя штукі, да якіх даводзіцца даходзіць праз цяжар памылак і комплексаў: пачуццё віны, зломленае "я", страты, адказнасць, бяссілле, спаборніцтва, аўтарытэт...
У кнізе на дзіва мала пра асноўны клопат Жана Ванье - разумова абмежаваных. Вельмі мала і "рэлігійнага". Многае маецца на ўвазе само сабой. Чалавеку не трэба нагадваць сабе дыхаць. Многія рэчы - базавыя. Але няма ні заклікаў да навяртання, ні нейкіх павучанняў, ні пропаведзяў, ні цытацый Бібліі. Можна прачытаць гэтую кнігу як зборнік парадаў псіхолага. Так, усе гэтыя штучкі пра "будаваць межы", "умець сказаць не", "дараваць сабе", "прымірыцца з сваёй агрэсіяй", "дараваць бацькам"... Асаблівасць у тым, што часта пра гэтыя вядомыя рэчы гаворыцца ад першай асобы. Так што яны не падаюцца банальнымі, а - перажытымі, здабытымі, выпакутаванымі. Вельмі многа пра "муры", якімі чалавек адмяжоўваецца ад іншага чалавека, муры ў сэрцы, дзяржаўныя, культурніцкія. Муры, якія часам ратуюць, робячыся роўнымі асабістым межам. Муры, за якія абавязкова трэба выйсці, каб спраўдзіць імя чалавека.
Цікава, як так атрымліваецца ў Жана Ванье, што "праблемы" яго "бедных" сяброў (нагадаю, пад беднымі ён мае на ўвазе любых людзей у патрэбе, асабліва ж людзей з інтэлектуальнай нястачай) праектуюцца на яго самога... і на чытача. У сэнсе, я чытала пра людзей з абмежаванасцямі і разумела, што я таксама маю падобныя абмежаванасці, проста ў мяне яны не так востра выяўленыя, але... Гэта не зняважліва для мяне. Гэта актуальна. Гэта выклікае спачуванне і дазваляе прыняць іншага... калі я змагу прыняць саму сябе. Няўжо менавіта гэта і значыць запавет Хрыста "палюбі іншага як самога сябе"?!
Адзін прыклад з кнігі. Сляпы, глухі, цяжка абмежаваны чалавек, які спазнае свет толькі праз тактыльныя адчуванні. Ён расслабляецца ў цёплай ванне. Яму важныя ласкавыя дотыкі. І тут гучаць разважанні аўтара пра страчаную цнатлівасць стаўлення да свету, хваробнасць сучаснага разумення тэмы дотыкаў, сэксуальныя злоўжыванні тактыльных стасункаў. І размова вельмі спакойная. Несаромная і нягідкая. Размова старога манаха, які даўно перарос саромнасць.
Жану Ванье сёлета 90! Ён сам прайшоў праз усе жыццёвыя этапы і мае багата назіранняў за сваімі калегамі ў супольнасці і іх сем'ямі. Дзіцё, падлетак, юнак, стары... Комплексы, страхі, агрэсія, самасцвярджэнне, спачуванне... Столькі шчырасці, прызнанне ва ўласных хібах, няўпэўненасці, памылках, абыякасці і злосці... І ўсё гэта чамусьці не адварочвае, а наадварот прыцягвае да аўтара.
Я катастрафічна не магу выпісваць цытаты з гэта кнігі. Хачу. Не атрымліваецца. Не афарыстычна. Думкі чапляюцца адна за адну. Я пачынаю пазначаць сабе "важныя" сказы, але сказы вырастаюць на старонку. А на наступнай старонцы зноў... А абарваныя яны не перадаюць ўражання.
Мне хочацца раіць гэтую кнігу проста ўсім. Яна спецыфічная. Яна пра разумова адсталых людзей. Яна напісана вернікам з пазіцыі хрысціянства. Яна - асаблівы жыццёвы досвед вельмі старога чалавека... Яна пра ўсё і для ўсіх. Праўда.
