Рецензии

Сцяпан Гаўрусёў мне нагадвае Ніла Гілевіча. Мне здаецца, што ён быў пад вялікім уплывам свайго калегі. Прычым гэтыя паэты нарадзіліся ў адзін год – 1931-ы. Ды й з твару былі крыху падобныя. І ў паэзіі Сцяпана Гаўрусёва, прынамсі мне, чуецца паэтычная мелодыка Ніла Сымонавіча.

Сцяпан Гаўрусёў таксама вельмі актыўна адгукаўся на падзеі ў роднай рэспубліцы, пісаў і пра адбудову краіны пасля вайны, пра клопаты ветэранаў і пра небяспеку новай вайны.

Але гэтая кніга - бадай адна з найлепшых паэта. За яе ён атрымаў літаратурную прэмію Саюза пісьменнікаў БССР імя Аркадзя Куляшова. У зборніку ён адыходзіць ад рытарычнай публіцыстычнасці і больш увагі надае філасофскай лірыцы, або нават чыстай лірыцы, якой багата і ў паэтычнай спадчыне Ніла Гілевіча.

Паэт дэманструе высокую паэтычную культуру - прыгожыя незацяганыя метафары, дысцыпліна радка, разнастайнасць рытмічнай пабудовы верша.

Жыццё і смерць – як вольтава дуга:
Век працінае навальнічным токам.
Перагараюць радасць і туга,
Каб засвяціцца полымем высокім.

Ёсць і ў гэтым зборніку, назавем іх так, савецкія вершы, але не яны дамінуюць у кнізе. Дарэчы, кніга выйшла за два гады да смерці паэта. І паэт нібыта ўжо прадчуваў яе надыход. Хоць яму было яшчэ толькі 55 гадоў. Відавочна, гэтае адчуванне і скіравала паэта да філасофскіх развагаў.

Час праб'е, і – я жыццё пакіну
У высокай і жывой красе.
І памылак шорсткую мякіну
Свежы вецер лёгка разнясе.

А пакуль ёсць яшчэ час і магчымасць згадваць светлыя, бестурботныя пасляваенныя дні юнацтва.

Рака разложыста віецца
Па галалобых камянях,
І маладосць твая смяецца
У светлых і шчаслівых днях.

“Метраном” – гэта бадай самая вядомая паэтычная кніга Валянціны Коўтун, бо менавіта яна была адзначана літаратурнай прэміяй імя Аркадзя Куляшова. Зборнік паэтка прысвяціла сваёй маці – Ганне Раманаўне Новік. Кніга складаецца з дух частак: “Вясенняе прычасце”, якая ўтрымлівае вершы як лірычныя, так і грамадзянскага гучання; і з часткі “Партрэты” – з пераважна буйнымі вершаванымі творамі, прысвечанымі розным вядомым гістарычным постацям, такім як Пушкін, Байран, Апалінэр, Купала, а таксама паэтцы Цётцы, ёй прысвечана вялікая драматычная паэма “Суд Алаізы”.

Нечакана ў кнізе знаходзіш верш пра такое актуальнае сённе пытанне, як нафта, верш так і называецца “Балада чорнага золата”. Ён мае прыродаахоўнае гучанне, супраць варварскай эксплуатацыі нетраў зямлі.

Палыхаюць паўсюль акіяны,
Гэта жылы планеты парваны,
Гэта выцекла чорная кроў
У святое нутро, нібы ў роў.

У паэме “Выйду з сэрца…”, якая мае падзагаловак “Маналог”, паэтка звяртаецца па постаці Янкі Купалы. Твор быў напісаны да 100-годдзя аднаго з галоўных класікаў беларускай літаратуры.

На пуцявінах роспачы і славы,
Святы, як боль, суровы, як граніт,
О родны край, ты быў шчытом дзяржавы –
Усе вякі на грудзі браўся шчыт.
Іду з дарог Ярылы і Пяруна,
Іду з трывог у баравы прыбой.
Ты чуеш, край: паэт зайграў на струнах
Напятых зноў між небам і табой.

Зборнік “Метраном” выйшаў напярэдадні вялікіх падзеяў у краіне паэткі. Неўзабаве пачнецца адліга і перабудова. Неўзабаве, нават у дзяржаўных выдавецтвах, пачнуць выходзіць смелыя кнігі, за якія зусім нядаўна можна было пазбавіцца волі. А пакуль паэтка выгукае, што “немагчыма ўжо без праўды”.

І ён прыходзіць, судны госць,
Той метраном сівой блакады…
Такі разрыў сумлення ёсць,
Што немагчыма ўжо без праўды.

Беларускія кнігі, якія выходзілі на пачатку 90-х, істотна адрозніваюцца і ад ранейшых, якія пабачылі свет за савецкім часам, і ад тых, што выходзілі пазней – хаця б у другой палове 90-х. Адрозніваюцца яны і вонкавым выглядам, і зместам. Сціплыя вокладкі, танная папера, найтаннейшы друк. Затое разняволенны змест, адсутнасць жорсткай цэнзуры (перадусім унутранай), больш выразны нацыянальны змест. Асабліва гэта датычыць паэзіі, якая з’яўляецца самым мабільным літаратурным жанрам і хутка адгукаецца на сацыяльныя і палітычныя змены.

Вось і выгляд гэтай кнігі паэта Алеся Каско з Берасцейшчыны яскрава сведчыць пра адметную пару з’яўлення яе на свет. Зборнік “Час прысутнасці” выйшаў у выдавецтве “Мастацкая літаратура” ў 1994 годзе і аб’яднаў вершы, якія былі напісаны напрыканцы 80-х напачатку 90-х. Гэта, бадай, адна з найлепшых паэтычных кніг Алеся Каско.

У той час ён быў у сваёй, так бы мовіць, найвышэйшай паэтычнай форме. Пісаў шмат і ў сваё задавальненне. Яго актыўна друкавалі ў сталічных выданнях. Узначальваў Берасцейскае аддзяленне Саюза беларускіх пісьменнікаў.

Новы час палітычнага віравання не збіў Алеся Каско з панталыку, у тым сэнсе, што ён не кінуўся кан'юктурна пісаць сугучныя часу грамадска-палітычныя вершы. Як раз наадварот. Кніга “Час прысутнасці” – узор добрай беларускай паэзіі другой паловы ХХ стагоддзя. Дастаткова агучыць назвы раздзелаў кнігі: “З кайстраю і лірай”, “Свет белы, чырвоны след”, “Цябе я клікаў”, “Быў і прайду”. Як бачым, няма ніякай, актуальнай часу, рыторыкі і скараспелых паэтычных высноваў.

А што ёсць? Ёсць традыцыйная лірыка, калі паэт патрапляе ў вір пачуцця. Ёсць філасофскія развагі – пра мінулую гісторыю, пра грамадскія падзеі, пра адносіны між людзьмі.

Завяршае кнігу паэма “Апазнанне”. Вось у ёй паэт і скарыстаўся доўгачаканай вольніцай на мастацкае слова. Паэма пра пакалечанае вайной дзяцінства, пра паслеваенную беларускую вёску, пра няпрошаных “гасцей” у пагонах. У паэме рэфрэнам гучаць радкі:

Калі зямля, тваё прызванне –
нас нарадзіць і пахаваць,
дык жыць – людзей наканаванне...
Не навучыліся, відаць.